تا چند سال پیش، اول هر ماه کاغذ و قلم برمی‌داشتید و خرج‌های روزانه خود را می‌نوشتید یا در بهترین حالت فایل اکسلی داشتید که دخل و خرجتان را وارد می‌کردید. اما حالا که گوشی‌های موبایل جای کاغذ و قلم را گرفته‌اند، به اپلیکیشن‌ها یا ابزارهای مدیریت مالی خود رجوع می‌کنید. شاید این مسأله جزو اولویت‌های شما نباشد، اما انجام همین کار کوچک یکی از نشانه‌های «سواد مالی» است.
ممکن است اصطلاح سواد مالی را شنیده باشید، اما احتمالا نمی‌دانید معنی دقیق آن چیست و به چه کاری می‌آید. سواد مالی این شانس را به شما می‌دهد تا زندگی مالی بهتری داشته باشید و در مدیریت دخل و خرجتان شکست نخورید. هرچه زودتر راه‌های تقویت سواد مالی را بدانید و یاد بگیرید، تصمیمات بهتر، مهم‌تر و سازنده‌تری خواهید گرفت.
سواد مالی می‌تواند یک مهارت شخصی محسوب شود که به‌کارگیری آن در زندگی به نفعتان خواهد بود. تصمیم‌گیری درباره هزینههای مالی زندگی مانند پرداخت قسط وام‌ها، قبض‌ها، بدهی‌ها و مسئولیت‌های مالی که بر عهده‌تان است، خودبه‌خود می‌تواند دلهره‌آور باشد؛ بنابراین سواد مالی به شما کمک می‌کند که دلهره و ریسک درباره مدیریت هزینه‌ها را به فرصتی برای استفاده درست از سرمایه‌های زندگی‌تان تبدیل کنید.
سواد مالی چیست و چرا مهم است؟
سواد مالی توانایی درک مفاهیم مالی و استفاده از دانش شخصی برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه درمورد مدیریت پول است. توان بودجه‌بندی، مدیریت استفاده از کارت‌های اعتباری، پرداخت بدهی‌ها و سرمایه‌گذاری برای دوران بازنشستگی، تنها مواردی هستند که با داشتن سواد مالی می‌توانید به‌خوبی آنها را مدیریت کنید. متأسفانه سواد مالی در مدارس آموزش داده نمی‌شود، بنابراین بهتر است هر کس به‌صورت خودآموز یا با کمک‌گرفتن از افراد باتجربه درمورد امور مالی اطلاعات کسب و سواد مالی خود را تقویت کند. مسیر یادگیری مدیریت امور مالی، پیچ و خم‌ها و مشکلات غیرمنتظره زیادی دارد. گاهی ممکن است در شرایط اضطراری مالی مثل بدهی‌های سنگین قرار بگیرید، اما اگر در مسیر درست بمانید و سواد مالی را تقویت کنید، می‌توانید در کوتاه‌ترین زمان از بحران عبور کنید و این فرق شما با کسانی است که سواد مالی ندارند.
به عبارت ساده‌تر، کسب سواد مالی به این معناست که نگذارید پول یا فقدان آن مانع خوشبختی شما شود؛ در شرایط تورمی حاضر که هزینه‌ها روزانه دچار نوسان هستند، این نکته اهمیت دارد که بتوانید با پول خود برای ماه‌ها و سال‌ها سرمایه‌گذاری کنید تا دغدغه کمتری در مدیریت مالی داشته باشید.
شاید برای شما پیش آمده باشد که به‌خاطر تصمیم‌های اشتباه در مدیریت و سرمایه‌گذاری‌ها، مبالغ زیادی از دست داده باشید. نداشتن سواد مالی و تقویت‌نکردن آن، بعد مالی زندگی شما را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
راه‌هایی برای تقویت سواد مالی
ممکن است اولین قدم‌های سواد مالی را زمانی برداشته باشید که والدینتان اولین پول تو جیبی را به شما داده‌اند یا اولین حساب پس‌انداز را برای شما افتتاح کرده‌اند. احتمالا اولین مواجهه شما با این موضوع زمانی بوده که با اقتصاد یا مسائل مالی آشنا شدید. راستش را بخواهید فرقی نمی‌کند کی و کجا این سفر را شروع کردید، مهم این است که بدانید مسیر تصمیم‌گیری‌های مالی هوشمندانه راهی طولانی است که شاید هرگز تمام نشود، ولی می‌توان این مسیر را هموار کرد و با برداشتن قدم‌های درست، تصمیمات بهتر و حرفه‌ای‌تری درمورد مسائل مالی گرفت.
توصیه کارشناسان مالی این است که باید برای یادگیری اصول اولیه سواد مالی وقت بگذارید. درواقع سواد مالی چیزی نیست که یک شبه آن را یاد بگیرید. همه افراد در هر سنی نیاز دارند برای تقویت سواد مالی خود آموزش ببینند؛ از نحوه مدیریت حساب‌های بانکی گرفته تا نحوه پرداخت به‌موقع قسط وام‌ها، بدهی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها. راه‌های زیادی برای افزایش سواد مالی وجود دارد که در ادامه چند مورد از آنها را مرور می‌کنیم تا بتوانید مسیر را برای تقویت دانش مالی هموارتر و راحت‌تر کنید.
درباره اقتصاد و مسائل مالی مطلب بخوانید
اولین قدم برای کسب دانش درباره موضوعی، مطالعه درباره آن است. کتاب‌ها، مجلات، مقالات و مطالب آموزشی زیادی درباره مدیریت پول و به‌خصوص سواد مالی وجود دارد که هر کس می‌تواند با توجه به هدف و زمانی که در اختیار دارد از آنها استفاده کند. اگر (متأسفانه) خیلی اهل کتاب‌خواندن نیستید یا به‌خاطر مشغله‌های کاری و زندگی زمان کافی ندارید تا کتاب‌های آموزشی را مرور کنید، می‌توانید از رسانه‌ها و ابزارهای ساده‌تر استفاده کنید. وبلاگ‌های مالی، خبرنامه‌ها، مجلات اقتصادی یا فیلم‌های کوتاه آموزشی درباره پول، گزینه‌های جایگزینی هستند که می‌توانید از آنها استفاده کنید. فرقی نمی‌کند چطور، اما سعی کنید بخشی از روز خود را به خواندن اختصاص دهید.
در کلاس‌ها/ دوره‌های آموزشی شرکت کنید
اگر شما هم از آن دسته افراد هستید که در گروه یا کلاس، بهتر یاد می‌گیرید، در کلاس‌ها یا دوره‌های آموزش علم اقتصاد یا امور بانکی و مالی ثبت نام کنید. شرکت در دوره‌ها و کلاس‌ها باعث می‌شود مطالب را با سرعت و دقت بیشتری یاد بگیرید و آزمون‌ها به شما کمک می‌کنند دانش پولی و مالی خود را محک بزنید و نقاط قوت و ضعفتان را بشناسید. در دوره‌ها و کلاس‌ها فرصت این را خواهید داشت سوالات و مشکلات خود را مطرح کنید و به جواب برسید. از آنجایی که دوره‌ها و کلاس‌های آنلاین جایگاه خود را در محیط آکادمیک پیدا کرده‌اند، می‌توانید از دوره‌های آنلاین استفاده کنید و به‌عنوان یکی از راه‌های پس‌انداز، هزینههای رفتوآمد را حذف کنید. فرقی نمی‌کند در کلاس‌های حضوری شرکت کنید یا آنلاین، در هر صورت قدم بزرگی برای تقویت سواد مالی برداشته‌اید.
با کسانی که مثل شما هستند در تعامل باشید
افراد حتی وقتی اهداف مالی بزرگ دارند و پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را انتخاب کرده‌اند، گاهی در مسیری قرار می‌گیرند که ممکن است از مسیر اصلی منحرف شوند و دنبال بهانه هستند تا کار امروز را به فردا موکول کنند؛ آن هم زمانی که حتی یک روز وقفه می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. اگر فکر می‌کنید جزو این دسته هستید، گروهی تشکیل دهید و با کسانی که می‌شناسید و می‌دانید اهدافشان با شما یکی است یا نزدیک به شماست در ارتباط باشید. در این گروه‌ها (که می‌تواند شامل اعضای خانواده، دوستان و آشنایان یا حتی غریبه‌ها باشد) درباره اهداف خود صحبت کنید، نظرات دیگران را بشنوید و برای بهبود سواد و هوش مالی خود و دیگران تلاش کنید. رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند انتخاب خوبی برای این کار باشند.
از شبکه‌های اجتماعی کمک بگیرید
یکی دیگر از راه‌هایی که می‌توانید سواد مالی خود را تقویت کنید این است که در شبکه‌های اجتماعی بچرخید و تکه‌های هرچند کوچک و ناچیز پازل درباره پول و اقتصاد را جمع کنید و کنار هم قرار دهید. برای مثال به‌جای گشتن در فروشگاه‌ها یا صفحات فروش مجازی، به صفحات شرکت‌های مالی و مشاوره سرمایه‌گذاری سر بزنید و با مطالعه و بررسی مطالب، سواد مالی را بهبود ببخشید. در این نوع صفحات وب، درباره کارت‌های اعتباری، انواع پس‌انداز، روش‌های بودجه‌بندی، روش‌های کاهش هزینه و غیره صحبت می‌شود که می‌تواند تا حد زیادی دانش شما را بالا ببرد. بهترین قسمت این است که به محض دنبال‌کردن این صفحات، دیگر نیازی نیست به دنبال مطالب کوتاه، مختصر و مفید باشید، آنها همیشه جلوی چشمتان خواهند بود.
اصول بودجه‌بندی را یاد بگیرید
یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مرتبط با سواد مالی، توانایی بودجه‌بندی است. هنگامی که برنامه‌ای برای هزینههای خود (بودجه) خود دارید، با توجه به آن خرج می‌کنید و می‌توانید مبلغی را هم پس‌انداز کنید. در این صورت می‌توانید در مواقع ضروری با خیالی آسوده از بحران عبور کنید و گاهی می‌توانید به فکر سرمایه‌گذاری هم باشید. بدون داشتن یک بودجه منطقی و مناسب، نمی‌توانید مخارج خود را به‌درستی کنترل کنید و درنتیجه ممکن است زودتر از آنچه تصور می‌کنید، با مشکل مالی مواجه شوید و گاهی کوچکترین بحران‌های مالی می‌تواند اثرات عمیقی روی زندگی شما بگذارد.
برنامه‌ریزی برای بودجه کار سختی نیست، اما اغلب افراد نمی‌توانند طبق بودجه‌ای که مشخص می‌کنند، خرج کنند. برای اینکه بتوانید به بودجه‌ای که تنظیم کردید پایبند باشید، باید دقیق، حساب‌شده و انعطاف‌پذیر باشد. درواقع باید بودجه را طوری تنظیم کنید که نه خیلی کم باشد تا مجبور شوید از پس‌اندازتان خرج کنید، نه آنقدر زیاد باشد که فکر کنید باید حتما همه آن را خرج کنید. اگر اولین بار است تصمیم به بودجه‌نویسی می‌کنید، نسبت ۲۰/۳۰/۵۰ را امتحان کنید؛ یعنی ۵۰ درصد درآمد را برای خرج‌های ضروری، ۳۰ درصد را برای هزینههای غیرضروری و ۲۰ درصد را برای پس‌انداز در نظر بگیرید.
یکی از جذابیت‌های بهبود سواد مالی این است که می‌توانید دو هدف مالی (بلندمدت و کوتاه‌مدت) برای خود در نظر بگیرید و مسیر را تا رسیدن به آنها دنبال کنید. اهداف کوتاه‌مدت اهدافی هستند که در یک سال می‌توان به آنها رسید و اهداف بلندمدت اهدافی هستند که بیش از یک سال زمان نیاز دارند تا به نتیجه برسند.
روش‌های کلاه‌برداری را بشناسید و خود را آماده کنید
حتی فکر اینکه ممکن است روزی از ما دزدی یا کلاه‌برداری شود ترسناک است، اما کسانی که سواد مالی دارند معمولا بهتر می‌توانند امنیت خود را تضمین کنند. کسی که سواد مالی دارد، امورات مالی خود را به‌دقت زیرنظر دارد و سریع‌تر از مردم عادی متوجه مسائل غیرعادی می‌شود. اگر حواستان به هزینه‌ها، درآمدها، گردش و مدیریت حساب‌ها باشد، احتمال اینکه کسی بتواند با استفاده از هویت شما کلاه‌برداری کند یا حساب‌های شما را هدف قرار بدهد، کمتر خواهد بود. حواستان به کوچکترین اتفاقات مشکوک مالی در زندگی‌تان باشد.
هزینههای خود را کاهش دهید
اگر آینده‌نگر هستید و می‌خواهید مبلغ بیشتری پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری کنید، دو راه پیش روی شماست. می‌توانید در کنار کار و حرفه اصلی‌تان، شغل پاره‌وقتی هم داشته باشید یا با رعایت اصول خاصی که با داشتن سواد مالی میسر می‌شود، هزینههای خود را کاهش دهید. این راه سریع‌تر به مقصد می‌رسد.
روی آینده سرمایه‌گذاری کنید
هر زمان اهمیت و نیاز به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را درک کردید، نشانه این است که سواد مالی شکل گرفته و در حال بهبود است. با پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌توانید هرچه می‌خواهید داشته باشید. اگر پولی پس‌انداز نکنید، موقعیت‌های اضطراری مالی یا بدشانسی‌ها می‌تواند تأثیر قابل توجهی روی زندگی مالی شما داشته باشد. ضرب‌المثلی در امور مالی وجود دارد که می‌گوید «پس‌اندازکردن را زود شروع کنید و همیشه انجام دهید!»
یکی از اپلیکیشن‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خرد که این امکان را برای شما راحت می‌کند، بلوط است. بلوط قلک دیجیتالی است که با پیاده‌سازی مکانیزم‌های پس‌انداز خودکار، مسیری را برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بورسی ایجاد کرده است. کاربران با استفاده از بلوط می‌توانند با کمترین دانش و مهارت مالی، پس‌اندازهای خرد خود را به‌صورت خودکار سرمایه‌گذاری کنند. انواع بانک‌ها با قلک دیجیتال بلوط طرف قرارداد هستند و این قلک دیجیتال به دارندگان انواع حساب‌های بانکی خدمات می‌دهد.
ریسک‌پذیر باشید
پس‌انداز پول یکی از مهم‌ترین سنگرهای مقاومت در برابر خطرات و بحران‌های مالی غیرمنتظره است. بهتر است به‌جای درمان، پیشگیری کنید و خطرات و بحران‌هایی که ممکن است برای شما اتفاق بیفتد، پیش از وقوع در نظر داشته باشید.
توصیه کارشناسان مالی این است که پس‌اندازی به اندازه سه تا شش ماه هزینه زندگی داشته باشید تا در مواقع بحرانی بتوانید از آن استفاده کنید. فقط در این صورت است که می‌توانید از تبدیل‌شدن یک اتفاق مالی جزئی به یک بحران بزرگ جلوگیری کنید.
مهارت جدیدی کسب کنید یا تخصص خود را تقویت کنید
هر کس مهارت‌های بیشتری داشته باشد یا در انجام کاری خبره باشد، همیشه طرفدار دارد و درنتیجه همیشه درآمدی برای زندگی خواهد داشت. شاید کشف مهارت یا تقویت تخصص ساده نباشد، اما می‌توانید در این راه از افراد باتجربه و کارشناس کمک بگیرید تا مهارت‌های نهفته خود را کشف یا تخصص فعلی خود را تقویت کنید. مسیر شغلی شما هم می‌تواند در کسب تجربه و تقویت تخصص به شما کمک کند.
پادکست‌های مالی گوش دهید
یکی از ساده‌ترین راه‌های افزایش سواد مالی گوش‌دادن به پادکست‌های مالی و اقتصادی است. پادکست‌ها می‌توانند همیشه و همه‌جا همراهتان باشند؛ هنگام رانندگی، استراحت، مسیر رفتوآمد به محل کار و منزل. بسیاری از پادکست‌ها تجربیات رایگان زیادی را در حوزه سواد مالی در اختیار شما قرار می‌دهند و توصیه‌ها و پیشنهادهای افراد نخبه و متخصص در این زمینه از نان شب واجب‌تر است.
شاید با خودتان فکر کنید «عالی شد! حالا دیگر می‌دانم سواد مالی چیست و چگونه آن را تقویت کنم!» قبل از هر چیز از خودتان بپرسید «چرا؟» چرا می‌خواهید سواد مالی داشته باشید؟ چرا می‌خواهید دانش مالی خود را تقویت کنید؟ بعد از پاسخ‌دادن به این پرسش‌ها می‌توانید مراحل بالا را به‌مرور و به‌ترتیب اولویت وارد زندگی خود کنید و در کنار آنها از توصیه‌ها و پیشنهادهای کارشناسان مالی و افراد متخصص بهره ببرید. سواد مالی مسیری طولانی و تمام‌نشدنی است، اما مطمئن باشید سال‌ها بعد از خودتان به‌خاطر تصمیم‌های مالی بزرگی که گرفتید تشکر خواهید کرد.