فراگیری مالی دیجیتال شامل به‌کارگیری ابزارهای دیجیتالی با صرفه‌جویی در هزینه برای دستیابی به جمعیت‌هایی است که درحال حاضر از نظر مالی محروم شده‌اند. به این ترتیب، آنها به طیف وسیعی از خدمات مالی رسمی متناسب با نیازهای آنها که به‌طور مسئولانه با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برای مشتریان و ارائه‌دهندگان ارائه می‌شود، دسترسی پیدا می‌کنند.
خلاصه پیش رو، بر اساس مقاله مشارکت جهانی گروه G20 برای فراگیری مالی نوشته شده است. این مقاله توسط شورای کمک به فقرا (CGAP) تهیه و برای دومین کنفرانس GPFI منتشر شده است. این کنفرانس با موضوع نهادهای تنظیم استاندارد و فراگیری مالی، در تاریخ 30-31 اکتبر 2014 برگزار شده است.
«امروزه دسترسی عمومی به خدمات مالی به لطف تکنولوژی‌های جدید، مدل‌های تجاری تحول‌آفرین و اصلاحات بلندپروازانه امکان‌پذیر شده است. از ابتدای سال 2020، ابزارهایی مانند حساب‌های پول الکترونیکی، کارت‌های اعتباری، حساب‌های بانکی معمولی و کم‌هزینه، توانسته‌اند برای کسانی که درحال حاضر از سیستم دسترسی مالی حذف شده‌اند، امکان دسترسی به خدمات مالی را به میزان چشم‌گیری افزایش بدهند.»
جیم یونگ کیم رئیس گروه بانک جهانی
نگاه امیدوارانه کیم، رئیس بانک جهانی، رهبران کشورهای G20 و اعضای نهادهای تنظیم استاندارد بخش جهانی مالی (SSB) از بیش از 50 کشور دیگر باعث شده که همه آنها به پیش‌نویس فراگیری مالی، هم به‌صورت جهانی و هم در داخل کشور خود پایبند باشند.
با چشم‌انداز دستیابی به میلیون‌ها مشتری جدید، بانک‌ها و طیف گسترده‌ای از سازمان‌های غیربانکی شروع به ارائه خدمات مالی دیجیتال به جمعیت محروم و کم‌برخوردار از سرویس‌های مالی دیجیتال کرده‌اند. برای این منظور آنها بر رویکردهای دیجیتال تکیه کرده‌اند که سال‌ها درراستای بهبود کانال‌های دسترسی برای کسانی که تاکنون از خدمات رسمی مالی بهره می‌بردند، استفاده شده است. خدمات مالی دیجیتال، از جمله آنهایی که استفاده از موبایل را شامل می‌شوند، امروزه در بیش از 80 کشور دنیا راه‌اندازی شده که برخی از آنها به ظرفیت قابل توجهی نیز دست یافته‌اند.
درنتیجه، میلیون‌ها نفر از مشتریان کم‌بضاعت محروم و کم‌برخوردار که فقط به تراکنش‌هایی که منحصر به خدمات نقدی بوده‌اند، دسترسی داشته‌اند. امروزه افراد با به‌کارگیری تلفن همراه یا دیگر تکنولوژی‌های دیجیتال می‌توانند از خدمات مالی رسمی شامل پرداخت‌ها، انتقال، پس‌انداز، خدمات اعتباری، بیمه و حتی اوراق بهادار بهره‌مند شوند. همچنین با استفاده از دیگر فناوری‌های جدید، به‌کارگیری خدمات مالی دیجیتال سریع‌تر هم می‌شود.
فراگیری دیجیتال مالی درواقع شامل به‌کارگیری ابزارهای دیجیتال مقرون‌به‌صرفه است تا افرادی که در حال حاضر از خدمات مالی محروم هستند به طیف گسترده‌ای از خدمات مالی رسمی متناسب با نیازهایشان دسترسی پیدا کنند، طوری‌که کاملاً مقرون‌به‌صرفه و مسئولانه خدمات به آنها داده شود و ارائه‌دهندگان نیز از پس ارائه آنها برآیند.
درحالی که سال‌ها تجربه کار با خدمات مالی دیجیتال، اغلب مزایای قابل توجهی برای ارائه‌دهندگان به همراه خواهد داشت، اما برخی از ریسک‌ها و خطراتی که خدمات جدید به وجود می‌آورند ناشی از مواردی است که در ادامه شرح داده می‌شود:
- معرفی شرکت‌های غیرمالی که تکنولوژی‌های جدید را به کار می‌گیرند
- روابط قراردادی جدید بین مؤسسات مالی و اشخاص ثالث از جمله استفاده از شبکه‌های عامل و دیگر سازوکارهای برون‌سپاری
- رفتار نظارتی متفاوت با حساب‌های شبه سپرده (در مقایسه با سپرده‌ها)
- هزینه‌های ناشناخته و هنوز غیر قابل پیش‌بینی برای مشتریان کم‌تجربه و آسیب‌پذیر
- استفاده از انواع جدیدی از داده‌ها و استفاده جدید از داده‌ها که مسائل جدیدی درمورد حریم خصوصی و نیز امنیت داده‌ها به وجود می‌آورد.
مؤلفه‌های ضروری درمورد فراگیری دیجیتال مالی
- پلتفرم‌های تراکنش دیجیتال که مشتریان را قادر می‌سازد با استفاده از دستگاه‌هایی که داده‌های تراکنش را منتقل کرده و دریافت می‌کنند و نیز از طریق اتصال به یک بانک یا مؤسسه غیربانکی، پرداخت‌ها و انتقال‌های مالی را انجام داده یا دریافت و مقادیر الکترونیکی را ذخیره‌سازی کنند.
- دستگاه‌هایی که مشتریان استفاده می‌کنند، مانند دستگاه‌های دیجیتال (تلفن‌های همراه و غیره) که اطلاعات را منتقل می‌کنند یا همچنین ابزارها (کارت‌های پرداختی و امثال آن) که به دستگاه‌های دیجیتال مانند ترمینال نقطه فروش (POS) متصل می‌شوند.
- نمایندگی‌های خرده‌فروشی که در آنها یک دستگاه دیجیتال به زیرساخت‌های ارتباطات متصل است، جزئیات تراکنش را منتقل و دریافت می‌کند و مشتریان را قادر می‌سازد که پول نقد را به مقادیر الکترونیکی ذخیره‌شده، تبدیل کند و مقادیر ذخیره‌شده را به حالت نقدی بازگرداند.
- خدمات مالی اضافی از طریق پلتفرم معاملات دیجیتال که توسط بانک‌ها و مؤسسات غیربانکی به افرادی که از نظر مالی محروم و کم‌برخوردار هستند، ارائه می‌شود. مانند خدمات اعتباری، پس‌اندازها، بیمه و حتی اوراق بهادار که اغلب برای مشتریان هدف و مدیریت ریسک بر داده‌های دیجیتال متکی هستند.
برای 2.5 میلیارد بزرگسالی که به دلیل عدم دسترسی مالی به خدمات مالی رسمی فقط به پول نقد دسترسی دارند، دسترسی دیجیتال به خدمات مالی می‌تواند تحول‌آفرین باشد. برخی از مزایای مشمولیت مالی دیجیتال برای کسانی که از نظر مالی محروم و کم‌برخوردار هستند، در ادامه آورده شده است:
دسترسی به خدمات رسمی مالی
خدمات رسمی مالی شامل پرداخت‌ها، انتقال‌ها، پس‌اندازها، خدمات اعتباری، بیمه، اوراق بهادار و امثال آن هستند. انتقال به خدمات مبتنی بر حساب کاربری، معمولاً در طول زمان گسترش می‌یابد، چراکه مشتریان باید به‌مرور با پلتفرم‌های تراکنشی دیجیتال آشنا شوند و به آنها اعتماد کنند. پرداخت‌های دولت به فرد، مانند انتقال وجوه نقدی مشروط، که می‌تواند حساب‌های پس‌انداز دیجیتال را فعال کند؛ درواقع مسیری برای واردکردن افرادی به سیستم مالی است که تا پیش از این به خدمات مالی دسترسی نداشتند.
هزینه‌های کم پلتفرم‌های تراکنش‌های دیجیتال
هزینه‌های کم برای ارائه‌دهندگان و به‌تبع آن برای مشتریان باعث می‌شود که آنها به‌صورت نامنظم و بی‌قاعده تراکنش‌های محلی با مقادیر ناچیزی انجام بدهند و به این ترتیب می‌توانند هزینه‌ها و درآمد نابرابر خود را مدیریت کنند.
پرداخت، انتقال و خدمات ذخیره ارزش در پلتفرم تراکنش‌های دیجیتال
خدمات پرداخت در پلتفرم‌ها گنجانیده شده و داده‌های ایجادشده درون آن، خدمات مالی اضافی متناسب با نیازهای مشتریان و شرایط مالی آنها را امکان‌پذیر می‌کند.
کاهش ریسک سرقت، جرائم مالی و ازبین‌رفتن سرمایه مالی مشتریان
مسائلی نظیر سرقت که در تراکنش‌های مبتنی بر پول نقد برای مشتریان وجود دارد، کاهش یافته و نیز هزینه‌های تراکنش‌های مربوط به معاملات نقدی و استفاده از ارائه‌دهندگان غیررسمی کاهش می‌یابد.
پیشبرد قدرتمندسازی اقتصادی
با ممکن‌سازی انباشت دارایی، قدرت اقتصادی به‌ویژه برای زنان و افزایش امکان مشارکت اقتصادی آنها را در پی خواهد داشت.
فراگیری دیجیتال مالی برای افراد محرومی که از نظر مالی آسیب‌پذیر هستند، علاوه بر مزایایی که ارائه می‌کند خطراتی را نیز به همراه دارد؛ از جمله:
- خطرات تجربیات نو برای مشتریان، به دلیل عدم آشنایی آنها با محصولات، خدمات و ارائه‌دهندگان و درنتیجه آسیب‌پذیری آنها دربرابر کلاه‌برداری و سوء‌استفاده
- خدمات مربوط به کارگزار، به این دلیل که ارائه‌دهندگان جدیدی که خدمات را به مشتریان ارائه می‌کنند مشمول مقررات حمایت از مشتری نیستند، درحالی که این مقررات برای بانک‌ها و دیگر مؤسسات مالی سنتی اعمال می‌شود.
- خطرات مربوط به تکنولوژی دیجیتال می‌تواند منجر به اختلال در سرویس و ازدست‌رفتن داده‌ها از جمله دستورالعمل‌های پرداخت شود؛ مثلاً به دلیل حذف پیام‌ها. همچنین خطر نقض امنیت و حریم شخصی ناشی از انتقال دیجیتال و ذخیره‌سازی داده‌ها را در پی دارد.
جذب مشتریان به خدمات دیجیتال مالی در بسیاری از بازارها نشان می‌دهد که این خطرات درواقع بیشتر از مزایایی که فراگیری مالی به همراه می‌آورد، نخواهد بود اما به اندازه‌ای قابل توجه هستند که باید تحت بررسی و نظارت دائم قرار بگیرند.
با مطرح‌شدن فراگیری دیجیتال مالی، برخی مسائل کلیدی به وجود آمده‌اند که نیازمند نظارت جدی هستند. این مسائل مربوط به کارگزارها، قوانین مبارزه با پولشویی و مقابله با تأمین مالی تروریسم (AML/CFT)، مقررات مربوط به پول الکترونیکی، محافظت از مشتری، مقررات سیستم پرداخت و رقابت هستند. بسیاری از این مسائل، به توانایی‌ها و تعهدات گروه تنظیم‌کننده‌ها مربوط می‌شود. از این رو به همکاری و ارتباط مؤثر بین آنها نیاز است.
ظهور فراگیری دیجیتال مالی در کشورهای مختلف در سراسر جهان، باعث شده که شرکت‌کننده‌های جدیدی به بازار وارد شوند. از این رو برای ارائه خدمات مالی خرده‌فروشی نقش‌ها و خطراتی را به وجود آورده که کاملاً از روش‌های سنتی متفاوت هستند. برخی از خطرات در اغلب یا همه روش‌های فراگیری دیجیتال مالی متداول است. مشارکت اپراتورهای شبکه موبایل (MNO)، چه به‌عنوان صادرکننده‌های پول الکترونیکی یا به‌عنوان کانالی برای بانک یا ارائه‌دهنده مشابه، خطرات بالقوه ویژه‌ای به همراه می آورد که با خطرات موجود در روش‌های بدون حضور MNOها متفاوت هستند. برخی از این خطرات از طریق مدل پلتفرم‌های انجام تراکنش‌های دیجیتال به وجود می‌آیند. درنهایت برخی از این خطرات ناشی از ارائه خدمات مالی اضافی مانند پرداخت‌ها، انتقال و خدمات ذخیره‌سازی ارزش هستند که توسط خود پلتفرم انجام تراکنش‌های دیجیتال ارائه می‌شوند.
منبع: فصلنامه فناوری‌های مالی